Ульяна Монгуш: «Чуртувус-даа, республикавыс-даа бурунгаар хөгжүп турар»
Бөгүн, июнь 12-де, чуртувус Россияның хүнүн демдеглеп эрттирер. ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) Конституциялыг хоойлу-дүрүм политиказының болгаш күрүне тургузуунуң талазы-биле комитединиң кежигүнү Ульяна Байыр-ооловна Монгуш-биле ужурашкаш, кыска чугааны кылган бис.
- Ульяна Байыр-ооловна, Силерге Россияның хүнү деп чүл?
- Россияның хүнү дээрге, национал чаңгыс демниң хүнү-дүр. Ынчап кээрге, хамааты кижи бүрүзү чурттуң келир үези дээш харыысалгалыг болур. Чүгле демниг, бурунгаар чүткүлдүг чон быжыг күрүнени тургузуп, аңаа чурттап, ону камгалап шыдаар.
- Россияны амгы үеде бут кырында быжыг турар деп санаар силер бе?
- Ында кандыг-даа чигзинчиг чок. Ийе, харын, бистиң улуг чуртувус 1990 чылдың июнь 12-де бодунуң бот-догунаан чоруун чарлап турда, Россия экономика, а ооң хараазында шериг күчү талазы-биле дыка сулараан турган. Ынчан бот-догуннаан чорук дугайында Угуулганы хүлээп алганының чылдагааны-даа ол болган – Россияны бүгү талазы-биле бут кырынга тургузуп, делегейниң шыырак дээн күрүнелериниң санынче катап киирери.
- Сорулга чедип алдынган деп бодаар силер бе?
- 29 чыл иштинде Россия дыка өскерилген. Экономика рынок харылзааларынче шилчээн, чурт хөй партиялыг болу берген. Демократия быжыглаттынган. Хоозуралдың оруктарын эрткеш, каракка көскү депшилгелиг болу бердивис. Ында-мында девискээрлерде чуртталга бажыңнары, социал объектилер – эмнелге, культура, спорт, ниити өөредилге черлериниң оран-савалары хөйү-биле туттунуп турар апарган. Тываны безин көрүңер даан, дыка бурунгаар хөгжүп келген. Үстүнде адааным объектилер база республикада хөйү-биле ажыглалга кирип турар.
- Ол шын, чурттакчылар база эскерип турар…
- Ажыл-чорудулгам аайы-биле хөй-ле даргалар-биле бо-ла ужуражып, чугаалажыр-дыр мен. Республиканың бүгү талалыг сайзыралын олар демдеглеп турар. Ол биске өөрүнчүг. Россияның экономиктиг сайзырал сайыды Максим Орешкин баштаан федералдыг даргалар бөлүү чоокта чаа республикага шыырак ажылдааш чоруттулар. Кызылга эрткен түңнел хуралга кириштим. Аңаа болган тодаргай болгаш ажык чугаа соонда, Москвадан боттуг дуза ыяап-ла келир-дир деп быжыг түңнелге келдим.
- Ол хуралга Тываже демир-орук тудуун база чугаалашкан. Бо төлевилел Россия биле Тываны улам чоокшулаштырар боор аа?
- Силерниң чугааңар-биле Россия биле Тыва ийи аңгы күрүне ышкаш кылдыр сагындырар-дыр. Тыва Россияның бүрүн эргелиг бир субъектизи деп чүвени утпаалы. Ынчап кээрге, ол бодунуң субъектизиниң хөгжүлдези дээш база ажылдаар апаар. Кажан чурттуң субъектилери дески күштүг турда, чүгле ынчан чурт күчү-күштүг болур.
- Россия күштелген тудум, барыын чурттарның талазындан экономиктиг кызагдаашкыны база дыңзып турар.
- Барыын чурттарга, ылаңгыя Американың Каттышкан Штаттарынга, кошкак Россия херек. Америка бодун делегей хартаачызы кылдыр шагда-ла санап алган. Ынчангаш быжыг Россия оларның тергииделинге шаптараазын болуп турар. АКШ, Европа чурттарының Россияга хамаарыштыр каш чыл бурунгаар киирген экономиктиг кызагдаашкыны улуг когарал чедирбээн. Харын-даа чурттуң улуг-биче болбаазырадылга бүдүрүлгелери улам сайзыраар арганы алган. Россия дээрге үрдүрүп каан бөмбүк эвес-тир, ону оруктан ындыг амыр чайладыр тевери болдунмас. Россия – бодунуң хөй нация демниг чону-биле каастап-шиметтинген, быжыгып дыңзаан маны даш-тыр! Ооң ат-алдары делегейде катап өскен…
- ТР-ниң Баштыңы Ш. Кара-оол күрүне эрге-чагыргазының федералдыг органнары-биле ажылдап шыдаар кижи деп чүвени чон билип турар апарган. Аңаа чөпшээрежир силер бе?
- Шолбан Валерьевич республика баштап келген үезинде федералдыг эрге-чагырга органнары-биле чедиишкинниг ажылдап чоруур. Кызымак ажыл-ижи, командазының ажыл-чорудулгазы үре-түңнелдиг деп чүвени көрүп чор бис. Инвесторлар көвүдээн, үлетпүр бүдүрүлгелери ажылдап эгелээн. Россияның Чазааның деткимчезин республиканың хөй нация чону көрүп, деткип турары өөрүнчүг.
Дээди Хурал республиканың Баштыңы Ш. Кара-оол, Чазаа-биле база бир демниг ажылдап турар. Ону эрге-чагырганың дээди органнарының демниг хөделиишкиннеринден эскерип болур. Каш чыл дургузунда республиканың социал-экономиктиг болгаш культурлуг хөгжүлдезин магадылаан хоойлу-дүрүмнер республикада элбээ-биле хүлээп алдынган.
- Байырлал бүдүүзүнде республиканың чурттакчы чонунга чүнү күзээр силер?
- Депшилгелиг келир үеге бүзүрелдиг болурун күзээр-дир мен. Чүгле төрээн чуртунуң патриоду бодунуң харыысалгалыг чоруу, бурунгаар көрүжү база сагыш човаашкыны-биле чуртунуң сайзыралынга үлүг-хуузун киирер. Ынчангаш чаңгыс чер-чурттугларымга быжыг турушту, ажыл-ижинге чедиишкиннерни, ал-боттарынга чедиишкиннерни күзедим!
- Россияның хүнүнге хамаарыштыр бодалдарыңар-биле үлешкениңер дээш четтирдивис, Ульяна Байыр-ооловна.
«Шын» солун. 2019 чылдың июнь 12.